Chương trình: Diễn Xướng Nam Bộ (Kỳ 04) | Xây Chầu Đại Bội

“Trồng trầu trồng lộn dây tiêu

Con theo Hát Bội mẹ liều con hư”

Khi những ngày Tết qua đi cũng là lúc các đình Nam Bộ rộn ràng chuẩn bị đại lễ Kỳ Yên (cầu an). Các gánh Hát Bội cũng nao nức chuẩn bị tập tuồng, sắm tuồng để hát cúng đình bằng những lễ Xây chầu – Đại bội chỉn chu nhất, những kịch bản đặc sắc nhất sau khi làm lễ. Kỳ 04 của hành trình “Diễn xướng Nam Bộ” (**) mang tên “Xây chầu Đại Bội” sẽ kể cho quý vị nghe câu chuyện sinh thành của Hát Bội cũng như tái hiện không gian đình vào dịp lễ Kỳ Yên với các lớp tuồng được chọn lọc và chuẩn bị kỹ lưỡng.

Hát Bội là sản phẩm nội sinh bắt nguồn từ những sinh hoạt ca - vũ - nhạc dân gian, có sự giao lưu tiếp biến với các loại hình sân khấu ở khu vực Đông Bắc Á, và Nam Á (*). Hát Bội là loại hình diễn xướng tổng hợp – nghi lễ mang tính ước lệ-tượng trưng-cách điệu, từng chiếm địa vị thống trị và thời thượng trong suốt thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, từ những đoàn hát cung đình cho đến những gánh hát dân gian. Đặc biệt ở Nam Bộ - vùng đất mới mang trong mình nhiều hạt nhân văn hóa (Ngũ Quảng, Khmer, Champa, Hoa,..), Hát Bội càng có cơ hội bám rễ và “làm tội người ta”. Hát Bội thịnh hành đến nỗi trong lời ăn tiếng nói của người miền Nam cũng biết nói tuồng nói tích, câu hò trên sông cũng có tuồng, một đứa trẻ cũng thuộc kịch bản để mà “Má ơi đừng đánh con đau/ Để con Hát Bội làm đào má coi”. Đồng thời, Hát Bội cũng gắn liền với sinh hoạt nghi lễ của bà con thông qua các cuộc tế lễ ở đình, miếu.

Theo Trần Kiều Quang, “Xây chầu là một lễ quan trọng và rất phổ biến trong các cuộc tế lễ ở Nam bộ. Hầu như trong các cuộc tế lễ thần thánh nào cũng có tục xây chầu, từ lễ hội cúng đình, lễ hội nghinh Ông… cho đến lễ vía bà Chúa Xứ. Xây chầu còn gọi là khai tràng, khai thiên lập địa, khai thông thái cực. Lễ này vốn bắt nguồn từ lễ Đại Bội, diễn ra trong cung đình nhà Nguyễn, có ý nghĩa cầu an, nhắc nhở dân làng phận sự làm người, tôn kính trời đất để mong đất trời phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, nhân dân được yên ổn làm ăn. Mà muốn được như thế thì phải tuân theo sự vận hành của trời đất, trong đó kim chỉ nam là Kinh Dịch, với thuyết âm dương, bát quái, ngũ hành. Việc xây chầu nằm trong nguyên tắc ấy. Làng xã là vũ trụ nhỏ nằm trong vũ trụ lớn”.

Tất cả những đặc điểm kể trên của Hát Bội và đại lễ Xây chầu – Đại Bội sẽ được Đoàn Hát Bội Nghệ Thuật Tuồng Cổ Ngọc Khanh tái hiện trên sân khấu của “Diễn xướng Nam Bộ” vào đêm 18/04/2019 tại sân khấu Kim Ngân. Đoàn Hát Bội Nghệ Thuật Tuồng Cổ Ngọc Khanh được thành lập từ năm 1996 do NSƯT Ngọc Khanh dẫn dắt. NSƯT Ngọc Khanh, con gái của cô Ba Út – nghệ sĩ Hát Bội lẫy lừng một thời, cùng Nghệ sĩ gạo cội Hữu Lập và các thế hệ diễn viên đam mê, nhiệt huyết của đoàn sẽ dẫn dắt, bình giảng các lớp tuồng, giúp khán giả từng bước thưởng thức hình thức diễn xướng tổng hợp – nghi lễ độc đáo này.

Chương trình sẽ diễn ra lúc 19g30, thứ năm, 18/04/2019 tại Sân khấu Kim Ngân.

Trân trọng kính mời,

(*) Chuỗi chương trình Diễn Xướng Nam Bộ nhằm giới thiệu các hình thức diễn xướng dân gian xưa và nay của miền Nam, từ đó đưa lại cho khán thính giả những hiểu biết về bối cảnh văn hóa đặc biệt của vùng đất mới và những kiến thức cơ bản để nắm bắt, thưởng thức và góp phần bảo tồn, phát triển di sản văn hóa phi vật thể này.

(**) Dẫn theo NNC Vương Hoài Lâm – "Một cách nhìn nghiêng về “ký hiệu quyển” trong ngôn ngữ hóa trang sân khấu Hát Bội và cải lương tuồng cổ”